تاریخ نقاشی ایران 3

 آغاز گرایش نقاشی و نقاشان ایران به نقاشی اروپا

«از مدرسه دارالفنون تا مدرسه صنایع مستظرفه »

                                                                  (قسمت سوم)

                                                                                                        سید رسول معرک نژاد

از طرف دیگر دولت قاجار در اوایل سده سیزدهم هنرمندان و نقاشانی را به اروپا اعزام کرد تا با فن و هنر اروپایی آشنا گردند.«نخستین این افراد در سال 1226(1811م.) « کاظم » فرزند نقاشباشی عباس میرزا بود که عباس میرزا او را همراه گروهی از محصلان برای یادگیری نقاشی اروپایی به بریتانیا اعزام داشت. با این که گزارش شده که وی در کار خود پیشرفتی چشمگیر داشته ولی هرگز به ایران باز نگشته است. وی در سال 1228(1813 م .) در بریتانیا درگذشت.پس از او  محمد شاه «میرزا رضا » را برای تحصیل  نقاشی و انجام کارهای دیگر به پاریس فرستاد.

«ابوالحسن غفاری » (صنیع الملک ) در حوالی سال 1263(1847م.) به رم اعزام شد. « مزین الدوله نطنزی» یکی از چهل و دو تن محصلی بود که در سال 1274(1858م.) به فرانسه اعزام شد و پس از بازگشت از اروپا معلم نقاشی دارالفنون گردید. « میرزا عبدالمطلب» هم یکی از شاگردانی بود که از طرف ناصرالدین شاه به اروپا اعزام شد. در شیراز دو نفر استاد نقاش بودند که به سبک اروپا کار       می کردند و یکی از آن ها «میرزا آقا » نه تنها نقاشی را در اروپا یاد گرفته بود بلکه سالیان دراز در آنجا نقاشی کرده بود. در تبریز «سید ابراهیم » برادر کِهتر « سید محسن» نقاشباشی در دربار مظفر الدین میرزا ولیعهد بود که شعر نیز می سرود و نقاشی را در روسیه فراگرفته بود.

هدف از اعزام نقاشان با استعداد به اروپا از طرف دولت و یادگیری نقاشی سبک اروپایی، تربیت گروهی از نقاشان ایرانی بود تا در داخل کشور بتوانند برای کسانی که استطاعت سفر به اروپا را ندارند نقاشی سبک اروپایی را تعلیم دهند.»[ 12-صص20و 19] «علی اکبر خان» (مزین الدوله ) از اولین کسانی است که اصول و قواعد علمی طبیعت پردازی را در مدرسه دارالفنون آموزش داد. وی بیش از پنجاه سال معلم زبان فرانسه و نقاشی بود و بیشتر منظره و گل نقاشی می کرد و در چهره نگاری با اسلوب «پرداز » نقش آفرینی می کرد.از شاگردان وی می توان « کمال الملک» را نام برد.[3-ص359] «جرج کرزن» به سال 1307 ه. ق. از مدرسه دارالفنون دیدن کرد. وی می گوید:«مدل های کلاس طراحی الگوهایی اروپایی به صورت برهنه و سرها و نیم تنه های قدیمی بودند.

      «ابوالحسن غفاری » (صنیع الملک )        همچنین طراحی هایی از مسیح، تصاویری با موضوعات مختلف از جمله شاه، آندرومدا⁸  نبرد لندسیر ...

                                                              در بخش شیمی قسمتی برای آموزش عکاسی وجود دارد.»[7-ص103]

هنرمندی که به اروپا اعزام شد و پس از بازگشت تاثیر به سزایی بر دیگر هنرمندان نقاش داشت و از پیشگامان هنر گرافیک در ایران به شمار می آید، «ابوالحسن غفاری » (صنیع الملک، 1229-1283 ه. ق. ) است. وی به سال 1263 ه. ق.( یا 1262 ه. ق. ) به ایتالیا فرستاده شد. در آنجا به رونگاری از آثار استادانی چون  رافائل(Raphaello  1483 -1520 م) و تیسین( Tizano  1487-1576 م) پرداخت. وی در بازگشت به ایران نسخه خطی هزار و یک شب را مشتمل بر 1134 صفحه تصویر با همکاری شاگردانش مصور نمود ⁹.  و به فرمان ناصرالدین شاه مسوولیت نشر روزنامه «دولتِ عِلیه ایران » را به سال 1277 ه. ق. به عهده گرفت. انتشار نشریه هفتگی روزنامه دولت علیه ایران «دارای تصاویر بود و با لیتوگرافی چاپ می شد. ابوالحسن غفاری پرتره های بسیار زیبایی را از مقامات دولتی برای این روزنامه ترسیم کرد. انتشار این نشریه سرآغاز حرکتی در هنر ایران در قرن سیزده ه. ق. بود که طی آن هنر چهره نگاری که تا آن زمان تنها به حوزه دربار اختصاص داشت به شکل فزاینده ای میان عامه مردم راه یافت. یکی از توفیقات ابوالحسن به کارگیری نوعی رئالیسم  روان شناختی در هنر چهره نگاری بود.»[7-ص102] او در آثارش در تلاش بود تا به تلفیق تازه ای از سنت های تصویری اروپایی و ایرانی دست یابد. عدم رعایت دقیق قواعد پرسپکتیو نمایانگر گرایش او به سنت هنر ایرانی است. بدین سان او خو را از قید و بند ژرف نمایی می رهاند تا بتواند طرح و رنگ بندی دو بعدی را حفظ کند.[3-ص3] از طرف دیگر در طراحی چهره ها و آدم ها بروز اندیشه و خلقیات مردم عصر و زمانه اش مشخص هستند.[19-ص124]

                                                                                                                                                                                                 «ابوالحسن غفاری » (صنیع الملک )

                                                                                             ----------------------------------------

پی نوشت ها

8- Anderemeda در اساطیر ، شاهزاده ای اهل یوتوپیا است که توسط پرسئوس که بعدها شوهرش می شود از چنگ هیولایی که او را اسیر کرده، رهایی می یابد.[7-ص103]

9- نسخه خطی هزار و یکشب  « دست نوشته ای که با نظارت ابوالحسن مصور شده 2280 صفحه را شامل می شود که 1134 صفحه آن مصور است. در هر یک از این صفحات از سه تا شش نقاشی کوچک دیده می شود. عبدالوهاب، مذهب باشی، وظیفه تذهیب این اثر را بر عهده داشته، متن نیز توسط محمد حسین تهرانی، کاتب السلطان، کتابت شده است. این اثر طی هفت سال به وسیله 42 هنرمند به پایان رسیده که 34 نفر از آن ها نقاش بودند.»[7-ص102]

: قاب بی شیشه