دل گرچه در این بادیه بسیار شتافت

یک موی ندانست ولی موی شکافت

اندر دل من هزارخورشید بتافت

آخربه کمال ذره‌ای راه نیافت

ابوعلی سينا

شيخ الرئيس ، ابوعلي سينا معروف به ابن سينا در سال 370 هجري قمري در دهي در نزديكي بخارا چشم به جهان گشود . از دوران كودكي بوعلي خيلي زود با مباحث و دانش هاي مختلف زمان خود آشنا شد وی به دليل نبوغ سرشارش در ابتداي جوانی در علوم مختلف زمان خود از جمله طب مهارت يافت . در این مدت کمتر شبی سپری شد که به بیداری نگذرانده باشد و کمتر روزی گذشت که جز به مطالعه به کار دیگری دست زده باشد.

بعد از آن به الهیات رو آورد و در باب سختکوشی اش در مطالعه گفته اند چون به مطالعه کتاب ما بعد الطبیعه ارسطو اشتغال ورزید چیزی از آن نفهمید و غرض مؤلف را از آن سخنان درنمی‌یافت از این رو  چهل بار تکرار کرد چنان‌که مطالب آن را حفظ کرده بود اما به حقیقت آن پی نمی برد تا این که اتفاقی از دوره گردی کتاب اغراض مابعدالطبیعه نوشته ابو نصر فارابی را خرید و به حقیقت مابعدالطبیعه که همه آن را از بر داشت پی برد او در این هنگام تازه ۱۷ سالگی را پشت سر نهاده بود.

وقتی وارد  ۱۸ سالگی ‌شد نوح پسر منصور پادشاه بخارا سخت بیمار گردید ، اطباء از درمان وی درماندند و چون او در پزشکی آوازه و نام یافته بود او را به دربار فرا خواندند او پسر پادشاه  را درمان کرد و از اين روی به كتابخانه عظيم دربار ساماني دست يافت دستیابی به این کتابخانه در تسلط ابن سینا به علوم زمان خود از جمله حكمت ، منطق ، رياضيات ، نجوم و موسيقي نقش مهمی را ایفا کرد .

وی صاحب تألیفات بسیاری است و مهم‌ترین کتاب‌های او عبارتند از شفا در فلسفه و منطق و قانون در پزشکی.

اهمیت ابن سینا در تاریخ فلسفه اسلامی بسیار است .

«وی شاگردان دانشمند و کارآمدی مانند ابوعبید جوزجانی، ابوالحسن بهمنیار، ابو منصور طاهر اصفهانی و ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومی را که هر یک از ناموران روزگار گشتند تربیت نمود.»(خدمات متقابل اسلام و ایران، ص493)

وي با وجود پرداختن به كار سياست در دربار منصور ، پادشاه ساماني و دستيابي مقام وزارت ابوطاهر شمس الدوله ديلمي و حبس چند ماهه توسط تاج الملك ، حاكم همدان بيش از صدها جلد كتاب و تعداد بسياري رساله نوشته است .
از ميان تاليفات ابن سينا ، شفا در فلسفه و قانون در پزشكي شهرتی جهانی يافته اند . كتاب شفا در هجده جلد در بخش هاي علوم و فلسفه ، يعني منطق ، رياضي ، طبيعيات و الاهيات نوشته شده است . منطق شفا امروز نيز همچنان به عنوان يكي از معتبرترين كتب منطق اسلامي مطرح است و طبيعيات و الاهيات آن هنوز مورد توجه علاقمندان است . كتاب قانون نيز – كه تا قرن ها از مهمترين كتب پزشكي به شمار مي رفت – شامل مطالبي درباره قوانين كلي طب ، داروهاي تركيبي و غير تركيبي و امراض مختلف مي باشد .این دو کتاب به زبانهای لاتين ، انگليسي ، فرنسه و آلماني نيز ترجمه شده است . قانون – كه مجموعه مدوني از كل دانش طب باستانی و اسلامی است – به عنوان متن درسی پزشكی در دانشگاه های اروپايی مورد استفاده قرار می گرفت و تا سال 1650 ميلادي در كنار آثار جالينوس و موندينو در دانشگاه های فرانسه تدريس می شد .

ابن سینا هم چنین مجدالدوله از فرمانروایان دیلمی را که به بیماری سودا دچار شده بود درمان کرد و در آنجا به قزوین و از قزوین به همدان رفت و مدتی دراز در این شهر ماند و در همدان به وزارت شمس‌الدوله دیلمی فرمانروای همدان رسید. در همین اوقات کتاب قانون را نوشت و تالیف کتاب عظیم شفا را آغاز کرد. چون شمس الدوله از جهان رفت و پسرش جانشین وی گردید ابن سینا وزارت او را نپذیرفت و چندی بعد به او اتهام بستند و به همین دلیل به زندان گرفتار آمد 4 ماه در زندان بسر برد و در زندان 3 کتاب به رشته تحریر درآورد. پس از رهایی از زندان مدتی در همدان بود تا با جامه درویشان پنهانی از همدان خارج شد و به سوی اصفهان رهسپار گردید.علاءالدوله فرمانروای اصفهان ابن سینا را به گرمی پذیرفت و مقدم او را بسیار گرامی داشت و در سفر و حضر و به هنگام جنگ و صلح استاد را همراه و همنشین خود ساخت. استاد در این شهر کتاب شفاء را تکمیل کرد.

 ابن سینا در شعر نیز دستی داشته و اشعار زیادی به زبان عربی سروده است و حتی منظومه‌هایی مثل قصیده ارجوزه در مسايل علمی ساخته است. اشعاری نیز به زبان فارسی از او روایت کرده‌اند.

 ابن سينا در زمينه هاي مختلف علمي نيز اقداماتي ارزنده به عمل آورده است . او اقليدس را ترجمه كرد . وی همچنین رصدهاي نجومي را به عمل درآورد و اسبابي نظير ورنيه كنوني ابداع نمود . در زمينه حركت ، نيرو ، فضاي بی هوا ( خلا ) ، نور ، حرارت و چگالی تحقيقات ابتكاری داشت . رساله وي درباره مواد معدني تا قرن سيزدهم در اروپا مهمترين مرجع علم زمين شناسی بود .

او با ارائه نظر خود در مورد نحوه ارتباط و نسبت بين مفاهيم كلی مثل انسان ، فضيلت و جزئيات حقيقي به يكي از پرسشهاي علماي قرون وسطي – كه مدت هاي طولاني ذهن آنها را به خود مشغول كرده بود - پاسخ داد . تاثير آراي فلسفي ابن سينا ، همچون آموزه هاي طبي او ، به جز در قلمرو اسلامي ، در اروپا نيز امری قطعی است . آلبرتوس ماگنوس ، دانشمند آلمانی پايه گذار اصلی ارسطوگرايی مسيحی ، در شناخت آثار ارسطو سخت به ابن سينا متكی بود .
همچنين فلسفه ما بعد الطبيعه ابن سينا ، خلاصه مطالبی است كه متفكران لاتينی دو قرن بعد از او به آن رسيدند و توانستند مذاهب مختلف فلسفی را در فلسفه مدرسی هماهنگ كنند .
 
ابوعلي سينا در سال 428 هجري قمري ، در سن 58 سالگی در سفری که به همراهی علاءالدوله فرمانروای اصفهان به همدان می‌رفت، بیمار شد و در همدان در گذشت و در آنجا به خاک سپرده شد. ابن سینا در حالي رخت از جهان بربست كه خدمات بزرگی به دانش بشری در حوزه های مختلف نموده بود و نام خود را برای همیشه در صفحه افتخارات ایران و جهان به جای گذاشت .