رخدادهای ادبيات جهان در سال 1387

آرتور سي کلارک
آرتور سي کلارک را بسياري بزرگ ترين نويسنده گونه علمي - تخيلي و يکي از شمايل هاي اين گونه پس از ايزاک آسيموف و رابرت آ هنلن مي دانند. بسياري او را با «2001؛ يک اديسه فضايي» و «ملاقات با راما» به ياد مي آورند. بن مايه هاي اصلي آثار کلارک را جست وجوي جايگاه آدمي در هستي و نوزايي معنوي مي دانند. کتاب هاي کلارک همواره پرفروش بوده است. آرتور چارلز کلارک روز 16دسامبر 1917 ميلادي در ماين هد انگلستان به دنيا آمد. فرزند نخست خانواده و عاشق مجلات علمي- تخيلي آن دوران بود. 14 ساله بود که پدر را از دست داد، مادر به سختي کار مي کرد اما هرگز نتوانست آن اندازه پول پس انداز کند که فرزندش را به دانشگاه بفرستد. اگرچه کلارک از سر ناچاري به سراغ کارهاي يدي رفت اما هرگز گونه علمي- تخيلي را از ياد نبرد. طي جنگ دوم جهاني مدتي متخصص رادار بود و در همان زمان داستان هاي علمي- تخيلي خود را به نشريات اين گونه مي فروخت. با خاتمه جنگ دوم جهاني کلارک توانست دوباره به دانشگاه برود. او از سال 1951 زندگي خود را تمام وقت صرف نوشتن کرد و همه کارهاي ديگر را کنار گذاشت. در دهه 1950 ميلادي، کلارک راهي سريلانکا شد و آنجا تجسس در اعماق درياها را آموخت و مقالاتي درباره اقيانوس هند نوشت. سال 1964 کلارک و استنلي کوبريک طرح جديدي آغاز کردند که خيلي زود باعث شهرت فراوان کلارک شد؛«2001؛ يک اديسه فضايي» در سال 1968 نام کارگردان و نويسنده را وارد فهرست جوايز اسکار آن سال کرد. در هزاره سوم کلارک اگرچه مدام با بيماري دست و پنجه نرم مي کرد اما توانست آثار موفق ديگري منتشر کند. علاوه بر آن و طي همين سال ها دو زندگينامه خودنوشت وي و نامه نگاري هايش در چندين مجلد چاپ شد. از سال 1986 نيز جايزه معتبري در گونه علمي- تخيلي به نام وي برقرار شده است که هرساله استعدادهاي تازه اين گونه را شناسايي و معرفي مي کند. کلارک سرانجام بامداد 19 مارس 2008 در بيمارستاني در سريلانکا خاموش شد.

چنگيز آيتماتوف

چنگيز آيتماتوف 12 دسامبر 1928 در شکر قرقيزستان زاده شد و روز 10 ژوئن 2008 در نورنبرگ آلمان درگذشت. او مشهورترين نويسنده امروز قرقيزستان به شمار مي رود و آثار خود را به هر دو زبان روسي و قرقيز مي نوشت. پدر و مادر آيتماتوف هر دو کارمند دولت بودند و نام فرزند خود را به افتخار چنگيزخان (که در قرقيزستان بسيار محبوب است) برگزيدند. چنگيز تنها 9 سال داشت که پدرش در مسکو بازداشت و يک سال بعد اعدام شد. نوجواني چنگيز با کار و درس همراه شد و در جواني به مشاغلي همچون ماليات بگيري و تعميرکاري روي آورد. نخستين آثار آيتماتوف به روسي در 1952 و 1954 چندان توجهي برنيانگيخت، تا آنکه در 1958 «جميله» مشهورترين اثر خود را منتشر کرد. آثار بعدي او که در دهه 1980 ميلادي منتشر شدند به چندين زبان ترجمه شدند. آيتماتوف به نسل نويسندگان پس از جنگ تعلق دارد. جميله اثر موفق وي را لويي آراگون «زيباترين داستان عاشقانه جهان» مي داند. آثار او مدام به فرهنگ روزمره قرقيز ارجاع مي دهد و کم و بيش در همه آثار او اسطوره ها، افسانه ها و حکايت هاي عاميانه يافت مي شود. آيتماتوف نويسنده يي کمونيست محسوب مي شد و مدتي مشاور ميخائيل گورباچف زمامدار پيشين شوروي بود. وي پدر عسگر آيتماتوف وزير سابق امور خارجه قرقيزستان است و خود نيز مدتي سفير کشورش در مجامعي نظير اتحاديه اروپايي، ناتو و يونسکو بود.

الکساندر سولژنيتسين

الکساندر سولژنيتسين زاده 11 دسامبر 1918 در کيسلوودسک و درگذشته 3 آگوست 2008 در مسکو نامدارترين نويسنده امروز روسيه است.مادر الکساندر که اصليتي اوکرايني داشت هنگام تحصيل در مسکو با افسر جواني آشنا شد. الکساندر هرگز پدر خود را نديد. پدر پيش از تولد فرزندش به ضرب گلوله يي تصادفي کشته شد.الکساندر در جواني وارد دانشگاه علوم روستوف شد تا به تحصيل ادبيات، رياضيات و نظريه کمونيسم بپردازد. در سال 1941 وي به ارتش سرخ پيوست و ضد آلمان نازي جنگيد. در 1945 او را به جرم «اقدام ضدانقلابي» محکوم به هشت سال زندان کردند و به اردوگاه هاي کار اجباري فرستادند. اين شروع سال هاي تبعيد مداوم سولژنيتسين بود.سولژنيتسين از 1962 در کشور خود نامي بلند يافت. در اين سال به دستور شخص خروشچف داستان «يک روز از غزندگيف ايوان دنيسويچ» در يک نشريه شوروي منتشر شد. همچنان که از نام اين قصه برمي آيد يک روز از زندگي شخصيت اول داستان در اردوگاه هاي کار اجباري طي دهه 1950 ميلادي توصيف شده است. سولژنيتسين همواره منتقد سانسور و زندگي دشوار نويسندگان در کشورش بود. او را نماد مقاومت روشنفکران در برابر فشارهاي شوروي مي دانند. دولت نيز هرگز به وي بي توجه نبود و در دهه 60 تا 80 ميلادي به شيوه هاي مختلفي موجب آزار وي مي شد. اگر برچسب هايي که نظام کمونيستي به اين نويسنده زده است واقعيت داشته باشد سولژنيتسين بايد «ملي گرا، تزارگرا، فوق متعصب، ضديهود، مدافع اسرائيل، همدست گشتاپو، سيا، فراماسون، همکار سرويس هاي اطلاعاتي فرانسه، و حتي کاگ ب» باشد، سولژنيتسين در 1970 وقتي 52 ساله بود جايزه نوبل ادبيات را دريافت کرد.

محمود درويش

محمود درويش شاعر ملي فلسطين 13 مارس 1941 زاده شد و 9 آگوست 2008 درگذشت. او دومين فرزند خانواده بود. پدرش زمين داري مسلمان و مادرش بي سواد بود. در کودکي پدربزرگش به وي خواندن و نوشتن آموخت. خانواده درويش با تاسيس دولت اسرائيل ابتدا به جزيره لبنان و سپس به دامور رفت. يک سال بعد به منطقه آکر برگشت که امروز ضميمه خاک اسرائيل شده است. درويش 19 ساله بود که نخستين دفتر شعر خود «گنجشک هاي بي بال» را منتشر کرد. او در سال 1970 براي تحصيل راهي شوروي شد. درويش دو بار ازدواج کرد که هر بار به طلاق انجاميد. از او هيچ فرزندي بر جاي نمانده است. از دهه 1980 به اين سو درويش مدام با بيماري قلبي دست و پنجه نرم مي کرد. ابتدا در 1984 دچار حمله قلبي شد و در همين سال و 1998 دو بار قلب وي زير تيغ جراحان رفت. سه روز پيش از مرگ نيز قلب وي براي آخرين بار در هوستون تگزاس جراحي شد. دولت محمود عباس به پاسداشت درويش سه روز عزاي عمومي در فلسطين اعلام کرد و جنازه وي در ميان انبوه دوستدارانش به خصوص اعضاي احزاب چپ گرا به خاک سپرده شد. درويش بيش از 30 مجموعه به شعر و هشت مجموعه به نثر نوشته است. نخستين مجموعه شعر وي «اوراق زيتون» به سال 1964 منتشر شد. آثار او به بيش از 20 زبان ترجمه شده است و او را صداي خلق فلسطين ناميده اند. او يکي از برجسته ترين مخالفان اسرائيل بود اما همواره تاکيد مي کرد يهودستيز نيست؛ «من عاشق اسرائيل نيستم، البته هيچ دليلي نيز ندارد که چنين باشم. اما از يهوديان متنفر نيستم.» او به زبان عربي شعر مي گفت و علاوه بر آن عبري، انگليسي و فرانسه را به خوبي مي دانست. در مارس 2000 قرار بر آن شد که دو شعر از درويش در برنامه درسي مدارس اسرائيل گنجانده شود اما نخست وزير ايهود باراک اين پيشنهاد را رد کرد. اکنون پس از درگذشت درويش بار ديگر بحث گنجاندن اين اشعار در برنامه درسي مطرح شده است.
 

هارولد پينتر

هارولد پينتر 10 اکتبر 1930 به دنيا آمد و 24 دسامبر 2008 درگذشت. او را «موثرترين نمايشنامه نويس نسل خود» مي دانند. پينتر کار ادبي را در نوجواني با شعر آغاز کرد و در دهه 50 ميلادي به عنوان بازيگر و با نام هنري ديويد بارون روي صحنه تئاتر رفت. پينتر از سال 1957 که نخستين نمايشنامه خود «اتاق» را نوشت تا پايان عمر به مدت نيم قرن 29 نمايشنامه، 26 فيلمنامه و شمار فراواني نمايشنامه و طرح راديو و تلويزيوني، شعر، يک رمان، داستان کوتاه، مقاله و سخنراني نوشت.بسياري از دست نوشته هاي آثار وي در کتابخانه بريتانيا نگهداري مي شود. علايق سياسي پينتر به دوران جنگ سرد زماني که تنها 18 سال داشت برمي گردد، اما در 25 سال پاياني عمر او به شيوه يي افراطي موضع گيري مي کرد، طوري که بيشتر مقاله ها، سخنراني ها، مصاحبه ها و ديگر اشکال حضور عمومي وي مستقيم با مسائل سياسي روز پيوند داشت. او به شدت با جنگ خليج فارس (1991)، بمباران ناتو بر يوگسلاوي طي جنگ کوزوو، جنگ امريکا در افغانستان به سال 2001 و اشغال عراق در 2003 مخالفت کرد. اين روشنفکر فوق متعهد انگليسي روز 13 اکتبر 2005 معتبرترين جايزه ادبي جهان، نوبل را از فرهنگستان سوئد دريافت کرد، اما به دليل شدت گرفتن بيماري نتوانست در آيين نوبل شرکت کند. سال 2007 نيز دولت فرانسه وي را به نشان لژيون دو نور مفتخر کرد.

احمد فراز

احمد فراز زاده 14 ژانويه 1931، درگذشته 25 آگوست 2008 بزرگ ترين شاعر اردوزبان قرن پيشين به شمار مي رود. او را با شاعر بلندآوازه محمد اقبال لاهوري هم سنگ مي دانند.نام اصلي او سيداحمدشاه بود و نسب او به حاجي بهادر عارف رباني اهل کوهات مي رسيد. در نوجواني همراه با خانواده از کوهات راهي پيشاور شد و به کالج مشهور ادواردز رفت. سپس براي تحصيل اردو و فارسي به دانشگاه پيشاور پيوست و بعدها در همان جا به تدريس زبان اردو مشغول شد.احمد فراز زندگي سياسي پرتنشي داشت، در دوران ضياءالحق به دليل سرودن شعري در نقد نقش ارتش بازداشت شد و ديري نگذشت که به تبعيدي خودخواسته رفت.فراز به مدت شش سال در بريتانيا ماند، سپس به کشورش بازگشت و مديريت فرهنگستان ادبيات پاکستان را برعهده گرفت.سال 2004 فراز «هلال امتياز» غجايزهف را به پاس يک عمر تلاش ادبي دريافت کرد. اما در سال 2006 به اعتراض جايزه دولتي را پس فرستاد و نارضايتي خود را از دولت ديکتاتور وقت اعلام کرد؛ «وجدان من نمي گذارد من خاموش شاهد وقايع غم بار پيرامونم باشم. من اين جايزه را برمي گردانم و دوست ندارم به هيچ روي با اين رژيم همراهي کنم.» اشعار فراز بسيار ساده و همه فهم است و در کشورش از هر طبقه اجتماعي هواداران پرشماري دارد.
 

دونالد يي وستليک

دونالد ادوين وستليک زاده 12 ژوئيه 1933 درگذشته 31 دسامبر 2008 نويسنده مشهور رمان هاي جنايي بود. وستليک در بروکلين نيويورک به دنيا آمد. ابتدا براي تحصيل به دانشگاه هاي نيويورک رفت و سپس دو سال به خدمت نيروي هوايي ايالات متحده درآمد. او بسياري از آثار خود را با نام مستعار منتشر مي کرد.ريچارد استارک، آلن مارش و جيمز بلو برخي از مشهورترين نام هاي وي به شمار مي رود. قهرمانان داستان ها جنايي وستليک اغلب جنايتکاراني باهوش و باورپذيرند و ماجراهاي بيشتر اين داستان ها در شهر نيويورک مي گذرد. کارگردانان نامداري همچون لي ماروين، رابرت ردفورد و مارتين لاورنس بسياري از نوشته هاي او را به فيلم در آورده اند. وستليک سه بار برنده جايزه معتبر ادگار شده است و از اين نظر جايگاه يگانه يي دارد.

 

جان آپدايک

جان هوير آپدايک متولد 18 مارس 1932، درگذشت 27 ژانويه 2009 رمان نويس، شاعر و منتقد امريکايي بود. عمده شهرت آپدايک بابت نگارش مجموعه خرگوش بود، دو اثر از اين مجموعه دوبار جايزه پوليتزر را براي نويسنده آن به ارمغان آورد. آپدايک يکي از بزرگ ترين رمان نويسان معاصر امريکايي به شمار مي رود. آپدايک در ريدينگ پنسيلوانيا به دنيا آمد. مادرش نويسنده و پدرش دبير رياضيات بود. تصوير مادر پشت ميز به گفته خود آپدايک باعث شد او به نوشتن علاقه مند شود. جان آپدايک نخستين آثار خود را از اواخر دهه 50 ميلادي نوشت. ابتدا رماني نوشت اما ترجيح داد آن را منتشر نکند. جلد اول مجموعه خرگوش در سال 1960 وارد بازار کتاب شد. درست سه سال بعد جان آپدايک به نويسنده يي سرشناس بدل شده بود. در همين دوران (1963) او جايزه ملي کتاب را دريافت کرد در حالي که تنها 32 سال داشت. سال 1968 انتشار «زوج ها» رسوايي به بار آورد و بن مايه جنجالي اثر تصوير آپدايک را روي مجله تايم برد. از سال ها پيش نام آپدايک به عنوان يکي از نامزدهاي جايزه نوبل ادبيات بر سر زبان ها بود، بسياري از منتقدان ادبي اين جايزه را حق او مي دانستند و همين موضوع پس از مرگ وي بار ديگر فرهنگستان سوئد را در معرض اتهام بي عدالتي قرار داده است.

احمد پرهيزي-مترجم