آغاز گرایش نقاشی و نقاشان ایران به نقاشی اروپا

از مدرسه دارالفنون تا مدرسه صنایع مستظرفه  (قسمت اول)

سید رسول معرک نژاد                                                                                       

آغاز گرایش نقاشان ایرانی به نقاشی اروپایی از اواخر دوران صفویه شکل گرفت.از علت های آن می توان به ورود نقاشان اروپایی و آثار آنان به دربار ایران و اعزام نقاشان ایرانی به اروپا اشاره کرد.   در زمان قاجار این گرایش به اوج خود رسید و تاسیس مدارس دارالفنون و صنایع مستظرفه در این امر سهم زیادی داشت. کمال الملک در مدرسه ی صنایع مستظرفه به تربیت هنرجویانی پرداخت که همگی کار استاد را پی گرفتند و به « مکتب کمال الملکی » معروف شدند.

                                                                                                                                                                                             ونوس اثر محمد زمان-  ۱۰۸۷   ه . ق .

                                                     دوران تاریخی نقاشی ایران از آغاز، درون غارهای لرستان (هزاره ی هفتم پیش از میلاد )تا نقاشی های دیواری حکومت ساسانیان،تا دوران اسلامی ایران و توجه به کتاب آرایی و خوشنویسی و ادامه ی آن تا اواسط دوران حکومت صفویه نمودی تجریدی و ذهن گرا¹داشته است. هنر و نقاشی این دوران بازتابی  از اندیشه ی واحد، آرمانی و تصویری از بهشت آرزوهای ایرانی بوده است. اما در اواخر حکومت صفویان، تفکر و اندیشه ی هنرمند نقاش با ورود پرده های نقاشی رنگ و روغن – که از سوی سلاطین اروپایی به دربار ایران هدیه می شد– رو به عین گرایی² گذارد. همچنین نقاشان اروپایی نیز به ایران آمدند و به نقاشی از شاهان و اشراف درباری و نقاشی بر روی دیوار کاخ ها و عمارت های سلطنتی پرداختند. برخی از کارهای آنان بر روی دیواره های خارجی کاخ چهلستون اصفهان باقی است.³ بدین ترتیب نقاشی ایرانی از کتاب ها خارج شد و بر روی دیوارها جای گرفت. این تصاویر شامل چند شخصیت محدود که تا حدودی به پوشش اروپایی درآمده اند به همراه یک حیوان دست آموز است. به نظر « بازیل گری⁴ » نخستین کسی که در دوره ی صفویه با شیوه ی اروپایی به نقاشی پرداخت       « مولانا شیخ محمد سبزواری » و حامی وی شاه اسماعیل صفوی بوده است.[ 10-ص162] از معروف ترین نقاشانی که در اواخر دوران صفویه به اروپا اعزام شدند می توان به « محمد زمان » (1049-1120 ه. ق. ) اشاره کرد. آورده اند که وی آن قدر شیفته ی غرب شد که به دین مسیحیت گروید و نامش را به «پائولو» تغییر داد⁵. 

        اثر دیگری از محمد زمان.                                                                                       

نقاشی از دوران صفویه به عهد زندیه رسید؛ « از بارزترین مشخصه ی تاریخ نقاشی سده ی دوازدهم، رواج گونه های تازه ی هنر تصویری است. بسیاری از نقاشان این دوره استعدادشان را عمدتاً در تزیین اشیایی چون قلمدان، قاب آیینه، جلد کتاب، صندوقچه ی جواهری، سینی و ... به کار بردند. این نوع نقاشی که «زیر لاکی » نام گرفته است از میانه ی سده یازدهم هجری متداول شد.»[4-ص148]

موضوع های رایج در این نوع نقاشی گل و بلبل، تک چهره ی زنان، چند پیکره با منظره ای در پس زمینه، قطعات تذهیب و خوشنویسی بوده است. از هنرمندان این دوران می توان به «محمد علی »  (پسر محمد زمان )، «علیقلی » (پسر شیخ عباسی )، « محمد صادق » و « علی  اشرف » اشاره کرد.

                                                                                                                                                                                                 اثر محمدعلی پسر محمد زمان.

منبع: قاب بی شیشه