گفته می شود هنر می تواند روح را نمایان کند. روان پزشکان عقیده دارند که هنر نقاشی می تواند ضمیر ناخودآگاه را نیز آشکار سازد به شکلی که بتواند به کسانی که دارای مشکلات روانی اند کمک کند.
پرفسور دکتر محمد حسین هابیل (Prof Dr Mohd Hussain Habil)، رئیس دانشکده روان پزشکی دانشگاه مالایا (Universiti Malaya) به هنگام گشایش نمایشگاه هنری "سفر به درون ذهن" در کوالالامپور می گوید: ممکن است در میان بیماران خود یک ونگوگ دیگر داشته باشیم!
او اضافه میکند: "فراموش نکنید که بقیه هنرمندان بسیار مستعد مانند لئوناردو داوینچی و موتزارت نیز از اختلالات روانی رنج می بردند."
این نمایشگاه که مقارن است با 10 اکتبر روز جهانی سلامت روان، توسط دانشکده روان پزشکی دانشگاه مالایا و برای مورد تاکید قرار دادن مسئله سلامت روانی در مالزی برگزار شده است.
رئیس پروژه دکتر استفان جامبوناتان (Dr Stephen Jambunathan) از روان پزشکی دانشگاه مالایا می گوید:"بیماران روانی احساسات درونی بسیاری دارند که نمی توانند آنها را به زبان بیاورند. برای آنها ساده تر است که این حس را روی کاغذ بیاورند تا بتوانند آن را به دیگران نشان دهند."
وی اشاره می کند که مردم نیازمند ارتباطات اجتماعی هستند، در غیر این صورت ممکن است دچار روان پریشی شوند.
به کمک هنر مردم می توانند ارتباط برقرار کنند. شما می توانید ببینید که در درون من چه می گذرد. همچنین این کار به هنرمند کمک می کند که با خودش ارتباط برقرار کند.
او در حالی که لبخندی به لب دارد می افزاید: "البته که هنرفقط مخصوص به کسانی نیست که اختلالات روانی دارند، من خودم نیز در نمایشگاه کارهایی ارائه داده ام!"
دکتر استفان جامبوناتان توضیح می دهد که برخی بیماران برای کسب آرامش بیشتر مناظر آرام نقاشی می کنند. برخی دیگر تصاویر زیبایی می کشند و بعد همه آن را سیاه می کنند، کسانی که مبتلا به اسکیزوفرنی هستند تصاویر بسیار درهم ریخته ای به روی کاغذ می آورند.

فتخ الله لقمان پس از تکیمل دوره درمانی خود به یک هنرمند حرفه ای تبدیل شده و حس می کند که هنر نقاشی موهبتی است که به وی اعطا شده است.

وی می گوید: "کودکان به طور طبیعی فقط خطوط بیرونی طرح را می کشند بدون اینکه حجمی داشته باشند. وقتی که بزرگسالان همین روش را در نقاشی های خود به کار گیرند می تواند نشان دهنده احتمال بازگشت آنها به الگوهای کودک گونه اسکیزوفرنی باشد."
چنانکه انتظار می رود، کسانی که مبتلا به افسردگی هستند بیشتر آثار حزن انگیز و تیره خلق می کنند.
"ممکن است این احساس به آنها دست دهد که مردم همیشه مراقب کارهای آنها و مترصد آسیب رساندن به آنها هستند. این حس در نقاشی های این گروه ممکن است به شکل وجود تصاویری از چشم که مراقب آنهاست خود را نمایان سازد."

دکتر جامبوناتان به همراه نقاشی بیماری که انگاره وی را از شجره خانوادگی اش به تصویر می کشد

"آنچه که در فیلم سینمایی نمایش ترومن (The Truman Show) شاهد آن بوده اید نوع کلاسیک بیماری اسکیزوفرنی است. این بیماران احساس می کنند که همیشه تحت نظر هستند." این فیلم محصول یال 1998 درباره مردی ست که می فهمد همه زندگی اش به طور مخفیانه برای یک برنامه نمایش تلویزیونی ساخته شده است.
در سر دیگر طیف، نقاشی های بسیار روشن و شورانگیز بیماران مبتلا به اختلالات دو قطبی قرار دارد یعنی آنها که بین دو حالت بسیار سرحال و بسیار افسرده در نوسانند.
دکتر عامر صدیق (Amer Siddiq) روانپزشک کارورز در مرکز پزشکی دانشگاه مالایا (UMMC) به نقاشی درخشانی از خورشید اشاره می کند.
وی می گوید: "بیمار خالق این اثر بیش فعال بود و بسیار حرف می زد. ولی پس از درمان دارویی رفتارش عادی تر شده و دیگر نمی توانست به این شکل نقاشی کند. "

کاری از دکتر جامبوناتان در سن 13 سالگی. وی می گوید که در آن زمان احساس سرگشتگی داشته ام.

دکتر پاول جامبوناتان (برادر دکتر استفان) که خود روان شناس مرکز پزشکی سان وی (Sunway) است موردی را یادآوری می کند که در آن پسر بچه ای مرتب نقش یک صندلی و میز تنها را می کشید.

"به این نکته پی بردم که این پسر بچه هوش بسیار بالایی دارد ولی به دلیل شیطنت سر کلاس درس در گوشه ای از کلاس از سایرین جدا نگه داشته شده است. وقتی که بچه به یک کلاس بالاتر فرستاده شد به حالت عادی بازگشت."

مورد دیگر مربوط به دختری بود که تصاویری از خودش در حالی که معلق بود و دستهایش به سمت پایین قرار داشت می کشید. دکتر پاول به یاد می آورد که پدر دختر او را مورد آزار جنسی قرار داده بود ولی دختر این موضوع را انکار می کرد."او همیشه روی تخت برعکس می خوابید تا اگر شب پدر به سراغش بیاید او بتواند زود تر از آنکه مورد آزار قرار بگیرد او را غافلگیر کرده و بگریزد."

بیماریکه از اختلال دو قطبی رنج می برد می تواند در حالت بسیار شورانگیزی و شیدایی نقاشی های درخشان و پر از انزژی خلق کند.

دکتر عامر بیماری را به یاد می آورد که تصویر زنی درون تخت خواب را می کشید. دکتر عامر در این مورد می گوید: "این زن یک کارگر خارجی بود که مورد آزار جنسی قرار گرفته بود و با اینکه زبان مالایی نمی دانست با هنر نقاشی توانست با درمانگر خود ارتباط برقرار کند. "
دکتر استفان می گوید که هنر درمانی به طور وسیعی در بخشهای روانپزشکی بیمارستان های مالزی استفاده می شود و در همه نوع موارد از خشونت های خانگی گرفته تا سوء استفاده از مواد مخدر و از اختلالات پرخاشگری تا اضطراب مفید بوده است.
"اثر هنری به تنهایی برای تشخیص بیماری کافی نیست، اما می تواند به عنوان یک شاخص به کار رود. می توانم بگویم که حدود یک چهارم از بیماران ما با کمک گرفتن از این روش مورد درمان قرار گرفته اند. ولی هنر تنها بخشی از فرایند درمان است که همراه با دارو، مشاوره و حمایت های خانوادگی تکنیل می شود."
چه مدت است که از هنر درمانی استفاده می شود؟
در پاسخ به این پرسش دکتر استفان با لبخندی بر لب می گوید: "هنر درمانی زمانی آغاز شد که هنر به وجود آمد."
در واقع هنر درمانی فقط آن چیزی نیست که توسط درمانگر حرفه ای انجام می شود.

این نقاشی توسط بیماری مبتلا به افسردگی خلق شده است.

دکتر پاول می گوید جدای از هنر نقاشی او از رقص درمانی و موزیک درمانی نیز استفاده می کند.
"همچنین خنده درمانی نیز ممکن است. در حقیقت همه ما به طور طبیعی برای دوستان و خانواده خود نقش درمانگر را داریم اگرچه که رسما دارای چنین عنوانی نیستیم."
این امر به هدف از برگزاری نمایشگاه اشاره دارد: افزایش آگاهی درباره بیماری های روانی و کاهش عوارض ناشی از آن.
"امیدواریم که با برگزاری این نمایشگاه ترس مردم از روانپزشکی کمتر شود."
مطالعات نشان می دهد که حدود 20 درصد مالزیایی ها گاه به گاه به اختلالات روانی دچار می شوند.
"شایع ترین این اختلالات اضطراب و افسردگی اند. اما مبتلایان از اینکه درمان این بیماری ها امکان پذیر است آگاهی ندارند. داروهای جدید بسیاری اکنون در دسترس قرار دارد و به این ترتیب نیازی نیست که در شرایطی زندگی کنند که تنها از نیمی از کیفیت زندگی خود بهره ببرند."
وی اظهار امیدواری می کند که با برگزاری این نمایشگاه چیزی که  آن را مدت زمان بیماری پیش از اقدام به درمان می نامند کاهش یابد.
"بیماران عموما پیش از مراجعه به پزشک حدود دو سال با مشکل روانی خود کلنجار می روند. اما شانس بهبود برای کسانی که زودتر به پزشک مراجعه می کنند بیشتر است."
به عقیده دکتر عامر در گذشته بیماران روانی توسط خانواده مجبور به مراجعه به پزشک می شدند.
"ولی اکنون مردم آگاه ترند و فکر بازتری دارند. برخی با خواندن مقالات در روزنامه ها به ما مراجعه می کنند تا از لحاظ شرایط سلامت روحی مورد بررسی قرار بگیرند."
فتح الله لقمان (Fathullah Luqma) که مبتلا به اختلال دو قطبی و اسکیزوفرنی ست، از زمانی آغاز به کار حرفه ای خود در سال 1997 تا کنون که سه نمایشگاه انفرادی برگزار کرده است وی می گوید: "ذهنم را نمی توانستم متوقف کنم. صداهایی می شنیدم و نمی توانستم بخوابم. یکبار به دلیل اینکه بی هدف در خیابان های کوالالامپور پرسه می زدم توسط پلیس دستگیر شدم."
"اکنون پس از درمان خوبم و خداوند موهبت هنر نقاشی را به من عطا کرده است."

 

:ترجمه اختصاصی از روزنامه استار ، داستان و عکس از اندرو سیا(Andrew Sia)، ایران مالزی